Gluten içeren besinlerin tüketilmemesine glutensiz beslenme denir. Son dönemlerde yaygın olarak ‘’glutene hassasiyetim var mı? ‘’ cümlesini duymuş ya da kullanmışsınızdır.  Gluten içeren ürünler tüketildiğinde vücutta karın ağrısı ya da karında şişlik gibi semptomlar oluşuyorsa gluten duyarlılığınız ya da çölyak hastalığınız olabilir. Test yapıldığında antikorunuz pozitif çıkarsa çölyak hastalığınız var demektir. Test negatif çıkarsa glütene karşı intoleransınız- duyarlılığınız oluşmuş olabilir. Sadece çölyak hastalığı için ömür boyu glutensiz diyet gerekir. 

Çölyak hastalığı, gluten duyarlılığı olmayan bazı hastalık- duyarlılıklarda da glutensiz beslenme önerilebilir. Tüm herkes glutensiz beslenmeli, gluten herkesi şişirir gibi yanlış düşünülmemeli. Gluten tahıl ürünlerininn bazılarında bulunur ve bizim vitamin, mineral, besin ögeleri ihtiyacımız için gereklidir. 

Glutensiz Beslenme Nedir? 

Gluten içeren besinlerin tüketilmemesidir. Gluten, gliadin ve glütenin proteininin bir araya gelmesiyle oluşur. Buğday, arpa ve çavdarda bitkisel bir protein olan gluten bulunur. Buğdayın depo şekli olarak bilinir. Kek, börek vb. hamur işleri yaptığımızda hamura yapışkanlık kıvamı verir ve fermente olmasından da gluten sorumludur. Paketli gıdaların da gluten içerdiği unutulmamalıdır. Diş macunu, paketli yiyecekler, ilaçlar, takviyeler, kozmetik malzemelerinde de gluten bulunur. Gluten içermeyen paketli gıdalarda gluten içermez ibaresi bulunur. Glutensiz beslenme denilince aklımıza çölyak hastalığı, çölyak dışı glüten duyarlılığı gelmelidir. Buğday alerjisi buğdayın her türlüsüne alerji demektir. Buğday alerjisinde buğday hariç diğer gluten içeren ürünlere de reaksiyon gelişebilir. Buğday alerjisi olanlara da glutensiz beslenme önerilir.

Gluten İntoleransı ve Çölyak Hastalığı

Gluten intoleransı, gluten hassasiyeti olarak da bilinir. Gluten intoleransı glutenin vücutta sindirilememesi sonucu vücutta alerjik reaksiyon oluşmasıdır. 

Çölyak dışı gluten duyarlılığı ise çölyak hastalığı ve buğday alerjisi olmayan kişilerin gluten içeren gıdaları tükettiğinde çölyak hastalığı semptomların oluşmasıdır. Çölyak dışı gluten duyarlılığında çölyak semptomlarına sahiptir ama antikorlar çölyak hastası olmadığını gösteriyordur. 

Çölyak hastalığı otoimmün bir hastalıkltır. Otoimmün hastalıklar kişinin kendi bağışıklık sistemini düşman olarak algılamasıdır. Kendi bağışıklık sistemi kendi bağışıklık sistemine karşı savaşa geçer. Gluten içeren besin tüketildiğinde vücut kendi bağışıklık sistemini yabancı görerek savumaya geçer. Semptomlar glutenli besin tüketiminden sonra karında şişlik, yorgunluk, huzursuzluk, iştahsızlık, çocuklarda büyüme geriliği, karında gerginlik, mide rahatsızlığı şeklinde oluşur. Semptom görüldüğünde çölyak hastalığı tanı testi yapılır. Test sonucunda antikor pozitif çıkarsa kişi çölyak hastası, antikor negarif çıkarsa kişi gluten duyarlılığına sahip olur.

Glutenle İlgili Doğru Bilinen Yanlışlar

Glutenli besinler sağlığa zararlıdır : Glutenli besinler sağlıklı insanlar için sağlık sorunu oluşturmaz. Glutenli besinlere bağırsak düzeni, enerji alımı, besin ögelerinin eksik olmaması ihtiyacımız var.

Gluten sadece buğdayda var: Gluten buğday, arpa ve çavdar gibi diğer tahıl ürünlerinde bulunur.

Glutensiz beslenme zayıflatır: Glutensiz beslenmede makarna, beyaz ekmek, simit yenmediği karbonhidrayt grubu az tüketilir ve enerji açığa ortaya çıktığı için kilo kaybı yaşanması olabilir. 

Tüm tahıl ürünlerinde gluten vardır: Mısır, pirinç, kinoa, karabuğday gluten içermeyen tahıl grubudur.

Glutensiz Beslenme Herkes İçin Sağlıklı mı?

Glutensiz beslenme sağlıklıdır diye toplumda yanlış bir algı vardır.  Gluten yediğimizde vücudumuz herhangi bir tepki, karın ağrısı, karında şişlik, alerji vb. semptomlar oluşturmuyorsa tüketebiliriz.  Herhangi bir gluten içermemesi gereken rahatsızlığımız yoksa gluten tüketebiliriz.

• Gluten içeren tam tahıl ürünleri karbonhidrat, lif, protein, vitamin B, vitamin E, demir, çinko, bakır, magnezyum ve çeşitli antioksidanlar içerir. 
• Besin enerjisinin % 56’ sı tahıllardan sağlanır. 
• Tam tahıllı diyetler, bağırsak hareketlerini düzenler. 
• Prebiyotik etkileri ile bağırsakta yararlı bakterilerin gelişmesini teşvik eder.
• Vejetaryen beslenenler iyi bir alternatif proteindir. Süt ve soya alerjisi ya da hassasiyeti olan kişiler için de güvenli bir tercih olabilir

Glutensiz Ürünler Daha mı Sağlıklı?

Glutensiz beslenme daha sağlıklıdır ya da sağlıksızdır diyemeyiz. Kişinin hastalığı rahatsızlığı varsa glutensiz beslenmeyi tercih edebilir ama glutensiz beslenmeye engel yoksa glütenin yararları görmezden gelinmemeli.

• Glutensiz ürünler demir, folat, B vitaminleri ve posa bakımından daha fakirdir. Glutensiz beslenmede besin ögesi eksikleri yaygındır. 
• Araştırmalara göre glütensiz ürünler kan şekerini daha hızlı yükseltirler, daha yüksek karbonhidrat ve yağ içeriğine sahiptir. 
• Glutensiz beslenenlerde yağ alımı yüksek, posa alımı düşüklüğü görülmektedir. Yağ içeriği yüksek olduğu için gutensiz beslenmeye başlamada vücut ağırlığı kazanımı görülebilir. 
• Glutensiz beslenmede besin ögeleri eksiklerini önleyecek gluten içermeyen, besin ögeleri açısından zengin alternatif tahılların tüketilmesinin yanı sıra posa ve birçok besin ögesinden zengin, sebze, meyve ve kurubaklagil tüketimine de önem verilmelidir.
• Önerilen posa alımına ulaşmak için glutensiz diyetlerde yaygın olarak tüketilen patates ve pirinç gibi posa içeriği düşük glutensiz tahıllar yerine karabuğday, amarant, kinoa gibi posa içeriği yüksek (7-10 g/100 g) tahılların veya kurubaklagillerin tüketimi önerilebilir.

Diyetisyen Diyor ki

Gluten vücudumuz için gerekli bir tahıl proteinidir. Glutensiz beslenme gerektiren hastalık- duyarlılıklarda glutensiz beslenme uygun olabilir. Sağlıklı bir insanın glüteni hayatından çıkarmasına gerek yoktur. Uzun süre glutensiz beslenme vücudumuzda besin ögelerini eksikliklerine yol açar.  Besin ögelerinde eksiklik olmaması, bağırsak düzenin düzenli gerçekleşmesi, sağlıklı bir glutensiz beslenme için diyetisyeninizden yardım almalısınız. 

Diyetisyen Mine YEŞİLBAŞ

KAYNAKÇA

Ulusoy, H. G., & Rakıcıoğlu, N. (2019). Glutensiz diyetin sağlık üzerine etkileri. Beslenme ve Diyet Dergisi, 47(2), 87-92.

YILDIRIM, E. (2020). Çölyak hastalığı ve glutensiz besleme. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 175-187.

Demirçeken, F. G. (2011). Gluten enteropatisi (çölyak hastalığı): Klasik bir öykü ve güncel gelişmeler. Güncel Gastroenteroloji, 15(1), 58-72.

Sümer, S. A. G., Harmandar, F. A., Uyar, S., & Çekin, A. H. (2015). Non-Çölyak gluten duyarlılığı. Güncel Gastroenteroloji, 19(2), 91-97.

BİLGİ, Ç. H. G. Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı.